مقدمه
اطلاعات در سازمان ها و موسسات مدرن، بمنزله شاهرگ حیاتی  محسوب می گردد . دستیابی به اطلاعات و عرضه مناسب و سریع آن، همواره مورد توجه سازمان هائی است که اطلاعات در آنها دارای نقشی محوری و سرنوشت ساز است . سازمان ها و موسسات می بایست یک زیر ساخت مناسب اطلاعاتی را  برای خود ایجاد و در جهت انظباط اطلاعاتی در سازمان خود حرکت نمایند . اگر می خواهیم ارائه دهنده اطلاعات در عصر اطلاعات بوده و  صرفا" مصرف کننده اطلاعات نباشیم ، در مرحله نخست می بایست فرآیندهای تولید ،عرضه و استفاده از اطلاعات را در سازمان خود  قانونمد نموده و در مراحل بعد ، امکان استفاده از اطلاعات ذیربط را برای متقاضیان ( محلی،جهانی )  در سریعترین زمان ممکن فراهم نمائیم . سرعت در تولید و عرضه اطلاعات ارزشمند ، یکی از رموز موفقیت سازمان ها و موسسات در عصر اطلاعات است . پس از ایجاد انظباط اطلاعاتی، می بایست با بهره گیری از شبکه های کامپیوتری زمینه استفاده قانومند و هدفمند از اطلاعات  را برای سایرین فراهم کرد . اطلاعات ارائه شده می تواند بصورت محلی ( اینترانت ) و یا جهانی ( اینترنت )  مورد استفاده قرار گیرد . فراموش نکنیم در این هنگامه اطلاعاتی، مصرف کنندگان اطلاعات دارای حق مسلم انتخاب می باشند و در صورتیکه سازمان و یا موسسه ای در ارائه اطلاعات سهوا" و یا تعمدا" دچار اختلال و یا مشکل گردد ، دلیلی بر توقف عملکرد مصرف کنندگان اطلاعات  تا بر طرف نمودن مشکل ما ، وجود نخواهد داشت . سازمان ها و موسسات می بایست خود را برای نبردی سخت در عرضه و ارائه اطلاعات آماده نمایند و در این راستا علاوه بر پتانسیل های سخت افزاری و نرم افزاری استفاده شده ، از تدبیر و دوراندیشی فاصله نگیرند . در میدان عرضه و ارائه اطلاعات ، کسب موفقیت نه بدلیل ضعف دیگران بلکه بر توانمندی ما استوار خواهد بود. مصرف کنندگان اطلاعات، قطعا" ارائه دهندگان اطلاعاتی را برمی گزیند که نسبت به توان و پتانسیل آنان اطمینان حاصل کرده باشند . آیا سازمان ما در عصر اطلاعات به پتانسیل های لازم در این خصوص دست پیدا کرده است ؟ آیا در سازمان ما بستر و ساختار مناسب اطلاعاتی ایجاد شده است ؟ آیا گردش امور در سازمان ما مبتنی بر یک سیستم اطلاعاتی مدرن است ؟ آیا سازمان ما قادر به تعامل اطلاعاتی با سایر سازمان ها است ؟ آیا در سازمان ما نقاط تماس اطلاعاتی با دنیای خارج از سازمان تدوین شده است ؟  آیا فاصله تولید و استفاده از اطلاعات در سازمان ما به حداقل مقدار خود رسیده است ؟ آیا اطلاعات قابل عرضه  سازمان ما ، در سریعترین زمان و با کیفیتی مناسب در اختیار  مصرف کنندگان متقاضی قرار می گیرد ؟ حضور یک سازمان  در عرصه جهانی ، صرفا"  داشتن یک وب سایت با اطلاعات ایستا نخواهد بود . امروزه میلیون ها وب سایت بر روی اینترنت وجود داشته که هر روز نیز به تعداد آنان افزوده می گردد . کاربران اینترنت برای پذیرش سایت سازمان ما ، دلایل موجه ای را دنبال خواهند کرد . در این هنگامه سایت داشتن و راه اندازی سایت ، اصل موضوع که همانا ایجاد یک سازمان مدرن اطلاعاتی است ، فراموش نگردد.   سازمان ما در این راستا چگونه حرکت کرده و مختصات آن در نقشه اطلاعاتی یک سازمان مدرن چیست ؟
بدیهی است ارائه دهندگان اطلاعات خود در سطوحی دیگر به مصرف کنندگان اطلاعات تبدیل و مصرف کنندگان  اطلاعات ، در حالات دیگر، خود می تواند بعنوان ارائه دهنده اطلاعات مطرح گردند.  مصرف بهینه و هدفمند اطلاعات در صورتیکه به افزایش آگاهی ، تولید و ارائه اطلاعات ختم شود، امری بسیار پسندیده خواهد بود . در غیر اینصورت، مصرف مطلق و همیشگی اطلاعات بدون جهت گیری خاص ، بدترین نوع استفاده از اطلاعات بوده که قطعا" به سرانجام مطلوبی ختم نخواهد شد .

شبکه های کامپیوتری
 در صورتیکه قصد ارائه و یا حتی مصرف بهینه و سریع اطلاعات را داشته باشیم، می بایست زیر ساخت مناسب را در این جهت ایجاد کنیم . شبکه های کامپیوتری ، بستری مناسب برای عرضه ، ارائه و مصرف اطلاعات می باشند( دقیقا" مشابه نقش جاده ها در یک سیستم حمل و نقل) . عرضه ، ارائه و مصرف یک کالا نیازمند وجود یک سیستم حمل و نقل مطلوب خواهد بود. در صورتیکه سازمان و یا موسسه ای  محصولی را تولید ولی قادر به عرضه  آن در زمان مناسب ( قبل از اتمام تاریخ مصرف )  برای متقاضیان نباشد، قطعا" از  سازمان ها ئی که تولیدات خود را با بهره گیری از یک زیر ساخت مناسب ، بسرعت در اختیار متقاضیان قرار می دهند ، عقب خواهند افتاد . شاید بهمین دلیل باشد که وجود جاده ها و زیر ساخت های مناسب ارتباطی، بعنوان یکی از دلایل موفقیت برخی از کشورها در عصر انقلاب صنعتی ، ذکر می گردد. فراموش نکنیم که امروزه زمان کهنه شدن اطلاعات از زمان تولید اطلاعات بسیار سریعتر بوده و می بایست قبل  از اتمام تاریخ مصرف اطلاعات با استفاده از زیر ساخت مناسب ( شبکه های ارتباطی ) اقدام به عرضه آنان نمود. برای عرضه اطلاعات می توان از امکاناتی دیگر نیز استفاده کرد ولی قطعا" شبکه های کامپیوتری بدلیل سرعت ارتباطی بسیار بالا دارای نقشی کلیدی و منحصر بفرد می باشند . مثلا" می توان مشخصات کالا و یا محصول تولید شده در یک سازمان را از طریق یک نامه به متقاضیان اعلام نمود ولی در صورتیکه سازمانی در این راستا از گزینه پست الکترونیکی استفاده نماید ، قطعا" متقاضیان مربوطه در زمانی بسیار سریعتر نسبت به مشخصات کالای تولیده شده ، آگاهی پیدا خواهند کرد .

امنیت اطلاعات در شبکه های کامپیوتری
بموازات حرکت بسمت یک سازمان مدرن و مبتنی بر تکنولوژی اطلاعات، می بایست تدابیر لازم در رابطه با حفاظت از اطلاعات نیز اندیشیده گردد. مهمترین مزیت و رسالت شبکه های کامپیوتری ، اشتراک منابع سخت افزاری و نرم افزاری است . کنترل دستیابی و نحوه استفاده از منابع به اشتراک گذاشته شده ، از مهمترین اهداف یک سیستم امنیتی در شبکه است . با گسترش شبکه های کامپیوتری خصوصا" اینترنت ، نگرش نسبت به امنیت اطلاعات و سایر منابع به اشتراک گذاشته شده ، وارد مرحله جدیدی شده است . در این راستا ، لازم است که هر سازمان برای حفاظت از اطلاعات ارزشمند ، پایبند به یک استراتژی خاص بوده و بر اساس آن سیستم امنیتی را اجراء و پیاده سازی نماید . عدم ایجاد سیستم مناسب امنیتی ، می تواند پیامدهای  منفی و دور از انتظاری را  بدنبال داشته باشد . استراتژی سازمان ما  برای حفاظت و دفاع از اطلاعات چیست؟ در صورت بروز مشکل امنیتی در رابطه با اطلاعات در سازمان ، بدنبال کدامین مقصر می گردیم ؟ شاید اگر در چنین مواردی ، همه مسائل امنیتی و مشکلات بوجود آمده را به خود کامپیوتر نسبت دهیم ، بهترین امکان برون رفت از مشکل بوجود آمده است ، چراکه کامپیوتر توان دفاع کردن از خود را ندارد . آیا واقعا" روش و نحوه برخورد با مشکل بوجود آمده چنین است ؟ در حالیکه یک  سازمان  برای خرید سخت افزار  نگرانی های خاص خود را داشته و سعی در برطرف نمودن معقول آنها دارد ، آیا برای امنیت و حفاظت از اطلاعات  نباید نگرانی بمراتب بیشتری در سازمان وجود داشته  باشد ؟

استراتژی
 دفاع در عمق ، عنوان یک استراتژی عملی  بمنظور نیل به تضمین و ایمن سازی اطلاعات در محیط های شبکه امروزی است . استراتژی فوق، یکی از مناسبترین و عملی ترین گزینه های  موجود است که متاثر از برنامه های هوشمند برخاسته  از تکنیک ها و تکنولوژی های متفاوت تدوین می گردد . استراتژی پیشنهادی ، بر سه مولفه متفاوت ظرفیت های حفاظتی ، هزینه ها و  رویکردهای  عملیاتی تاکید داشته و توازنی معقول بین آنان را  برقرار می نماید . دراین مقاله به بررسی عناصر اصلی و نقش هر یک از آنان  در استراتژی پیشنهادی، پرداخته خواهد شد.  

دشمنان، انگیزه ها ،  انواع حملات اطلاعاتی
بمنظور دفاع موثر و مطلوب در مقابل حملات به اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی ، یک سازمان می بایست دشمنان، پتانسیل و انگیزه های آنان و انواع حملات را بدرستی برای خود آنالیز تا  از این طریق دیدگاهی منطقی نسبت به موارد فوق ایجاد و در ادامه امکان برخورد مناسب با آنان فراهم گردد .اگر قصد تجویز دارو برای  بیماری  وجود داشته باشد ،  قطعا" قبل از معاینه و آنالیز وضعیت بیمار، اقدام به تجویز دارو برای وی نخواهد شد. در چنین مواری   نمی توان برای برخورد با مسائل پویا از راه حل های مشابه و ایستا استفاده کرد .بمنظور ارائه راهکارهای پویا و متناسب با مسائل متغیر، لازم است در ابتدا نسبت به کالبد شکافی دشمنان ، انگیزه ها و انواع حملات ، شناخت مناسبی ایجاد گردد.

• دشمنان ، شامل سارقین اطلاعاتی ، مجرمان ،دزدان کامپیوتری ، شرکت های رقیب و ... می باشد.

• انگیزه ها ی  موجود شامل : جمع آوری هوشمندانه،  دستبرد فکری ( عقلانی ) ،عدم پذیرش سرویس ها ، کنف کردن ،احساس غرور و مورد توجه واقع شدن ، با شد .

• انواع حملات شامل : مشاهده غیرفعال ارتباطات ، حملات به شبکه های فعال، حملات از نزدیک( مجاورت سیستم ها ) ، سوء استفاده و بهره برداری  خودیان ( محرمان ) و حملات مربوط به ارائه دهندگان صنعتی یکی از منابع تکنولوژی اطلاعات ،  است .

سیستم های اطلاعاتی و شبکه های کامپیوتری اهداف مناسب و جذابی برای مهاجمان اطلاعاتی می باشند . بنابراین لازم است، تدابیر لازم در خصوص حفاظت سیستم ها و شبکه ها در مقابل انواع متفاوت حملاتی اطلاعاتی اندیشیده گردد. بمنظور آنالیز حملات اطلاعاتی و اتخاذ راهکار مناسب بمنظور برخورد با آنان، لازم است در ابتدا  با انواع حملات اطلاعات  آشنا شده  تا از این طریق امکان برخورد مناسب و سیستماتیک با هریک از آنان فراهم گردد . قطعا" وقتی ما شناخت مناسبی را نسبت به نوع  و علل حمله داشته باشیم ، قادر به برخورد منطقی با آن بگونه ای خواهیم بود که پس از برخورد، زمینه تکرار موارد مشابه حذف گردد .
انواع حملات اطلاعاتی بشرح ذیل می باشند :

• غیرفعال
• فعال
• نزدیک ( مجاور)
• خودی ها ( محرمان )

• عرضه ( توزیع )

 ویژگی هر یک از انواع حملات فوق ، بشرح زیر می باشد :

• غیر فعال (Passive)  . این نوع حملات شامل: آنالیزترافیک شبکه ،شنود ارتباطات حفاظت نشده، رمزگشائی ترافیک های رمز شده ضعیف و بدست آوردن اطلاعات معتبری همچون رمز عبور می باشد  . ره گیری غیرفعال عملیات شبکه ، می تواند به مهاجمان، هشدارها و اطلاعات لازم را  در خصوص عملیات قریب الوقوعی که قرار است در شبکه اتفاق افتند بدهد( قرار است از مسیر فوق در آینده محموله ای ارزشمند عبور داده شود !)  ، را خواهد داد .پیامدهای این نوع حملات ، آشکارشدن اطلاعات و یا فایل های اطلاعاتی برای یک مهاجم ، بدون رضایت و آگاهی کاربر خواهد بود . 

• فعال (Active) .این نوع حملات شامل : تلاش در جهت خنثی نمودن و یا حذف ویژگی های امنیتی ، معرفی کدهای مخرب ، سرقت و یا تغییر دادن اطلاعات می باشد . حملات فوق ، می تواند از طریق ستون فقرات یک شبکه ، سوء استفاده موقت اطلاعاتی ، نفوذ الکترونیکی در یک قلمرو بسته و حفاظت شده و یا حمله به یک کاربر تایید شده در زمان اتصال به یک ناحیه بسته و حفاظت شده ، بروز نماید . پیامد حملات فوق ، افشای  اطلاعات ، اشاعه فایل های اطلاعاتی ، عدم پذیرش سرویس و یا تغییر در داده ها ، خواهد بود.

• مجاور (Close-in) .این نوع حملات توسط افرادیکه در مجاورت ( نزدیکی ) سیستم ها قرار دارند با  استفاده از تسهیلات موجود ، با یک ترفندی خاص بمنظور نیل به اهدافی نظیر : اصلاح ، جمع آوری و انکار دستیابی به اطلاعات باشد، صورت می پذیرد . حملات مبتنی بر مجاورت فیزیکی ، از طریق ورود مخفیانه ، دستیابی باز و یا هردو انجام می شود .

• خودی (Insider) . حملات خودی ها ، می تواند بصورت مخرب و یا غیر مخرب جلوه نماید . حملات مخرب از این نوع شامل استراق سمع تعمدی ، سرقت و یا آسیب رسانی به اطلاعات ، استفاده از اطلاعات بطرزی کاملا" شیادانه و فریب آمیز و یا  رد دستیابی  سایر کاربران تایید شده باشد . حملات غیر مخرب از این نوع ، عموما" بدلیل سهل انگاری ( حواس پرتی ) ، فقدان دانش لازم و یا سرپیچی عمدی از سیاست های امنیتی صورت پذیرد.

• توزیع (Distribution) . حملات از این نوع شامل  کدهای مخربی است که  در زمان تغییر سخت افزار و یا نرم افزار در محل مربوطه ( کارخانه ، شرکت )  و یا در زمان توزیع آنها ( سخت افزار ، نرم افزار) جلوه می نماید . این نوع حملات می تواند، کدهای مخربی را در بطن یک محصول جاسازی نماید . نظیر یک درب از عقب که امکان دستیابی غیرمجاز به اطلاعات و یا عملیات سیستم در زمان آتی را بمنظور سوء استفاده اطلاعاتی ، فراهم  می نماید .

در این رابطه لازم است ، به سایر موارد  نظیر آتس سوزی ، سیل ، قطع برق و خطای کاربران نیز توجه خاصی صورت پذیرد . در بخش دوم این مقاله ، به بررسی روش های ایمن سازی اطلاعات بمنظور نیل به یک استراتژی خاص امنیتی ، خواهیم پرداخت .